None

De eerste druk van Het Achterhuis

De Anne Frank Stichting krijgt regelmatig vragen over bijzonderheden betreffende de eerste drukken van Het Achterhuis. Soms duikt een exemplaar op in een kringloopwinkel, soms wordt een exemplaar geveild. De meest gestelde vragen op een rijtje.

1. Wanneer verscheen de eerste druk van Het Achterhuis?

De eerste druk van Het Achterhuis verscheen op 25 juni 1947 bij Uitgeverij Contact. Op die dag schreef Otto Frank in zijn agenda: ‘I Boek’.

Volledige titel: Het Achterhuis : dagboekbrieven van 12 juni 1942 -1 augustus 1944 / Anne Frank ; met woord vooraf door Annie Romein-Verschoor. - Amsterdam : Uitgeverij Contact, 1947. – [2], X, 253 p., geïll. - (Proloog reeks). Formaat: 11x19 cm. Bevat: portret van Anne Frank, twee foto's van de schuilplaats, een plattegrond van het Achterhuis en twee facsimilé's van het (handgeschreven) dagboek.

2. Hoe hoog was de oplage? En de oplage van de tweede en derde druk?

De 1e druk verscheen in een oplage van 3.036 exemplaren. De 2e druk verscheen in december 1947 in een oplage van 6.830 exemplaren; de 3e druk in februari 1948 in een oplage 10.500 exemplaren. Bij de 1e druk ontbreekt de drukvermelding. Vanaf de 2e tot en met de 5e druk staat de drukvermelding op pagina IV; in de 6e druk op de titelpagina.

Zie verder: 

3. Wie ontwierp het stofomslag?

Helmut Salden (1910-1996) ontwierp het stofomslag. Salden staat met name bekend om zijn ontwerpen voor boekbanden en stofomslagen. Daarnaast was hij een bekwaam typograaf. Zijn ontwerpen kregen vele onderscheidingen; meer dan honderd van zijn boeken behoren tot de Best Verzorgde Boeken in Nederland.

Zie verder:

  • Katja Vranken e.a., Helmut Salden: letterontwerper en boekverzorger (Rotterdam: Uitgeverij 010, 2003).

Het zeldzame en gezochte eerste stofomslag was gedrukt op houthoudend, goedkoop papier met daarop de naam Anne Frank in gele opdruk en met de titel en ondertitel: Het Achterhuis. Dagboekbrieven van 14 Juni 1942 - 1 Augustus 1944. Die ondertitel verschilt van die op de titelpagina, want daar staat als ondertitel: Dagboekbrieven van 12 juni 1942 -1 augustus 1944. Dat blijft zo tot en met de 6e druk.

De binnenflappen van de stofomslagen van de 2e tot en met 6e druk bevatten fragmenten uit recensies van Het Achterhuis door o.a. Anna Blaman en Jeanne van Schaik-Willing.

4. Waar is de oplage gedrukt?

De eerste oplage van Het Achterhuis werd gedrukt door drukkerij Ellerman Harms N.V. te Amsterdam. Een bijzonderheid is dat er – vermoedelijk door de papierschaarste van vlak na de oorlog – voor het bindwerk gebruik is gemaakt van exemplaren van het Duitse boek Die Vergeltung geschreven door Herbert Barth, uitgegeven door de Gauverlag Bayerische Ostmark (Bayreuth) in 1941. Bij vier exemplaren van de 1e druk van Het Achterhuis kon dat tot nu toe door een beschadigde rug worden vastgesteld. Onbekend is of dit geldt voor alle exemplaren van de 1e druk.

Van Die Vergeltung verscheen in 1943 nog een 4e druk. De 5e druk, gedrukt bij De Arbeiderspers in Amsterdam, is mogelijk nooit op de markt gebracht en is daardoor het papier van de reeds gedrukte exemplaren voor andere doeleinden gebruikt. Hoe die exemplaren bij Ellerman Harms terecht zijn gekomen is vooralsnog niet bekend. Beide bedrijven werkten tijdens de bezetting voor het Duitse ministerie van Propaganda.

Zie verder:

  • Shula Klinger, Retribution and restoration, in: Jewish Independent, 10 november 2017. Over een bijzondere ontdekking van een Amerikaanse boekrestaurator bij het herstel van een eerste druk van Het Achterhuis.
  • Perkamentus, De kleuren van Het Achterhuis, 17  maart 2016. Over de stofomslagen van de eerste drie drukken van Het Achterhuis.
  • Paula H.A.M. Abels, Anne Frank in de Goudse Sint-Janskerk, 23 april 2021. Over de de ontstaansgeschiedenis en uitvoering van de eerste drie drukken van Het Achterhuis.

5. Hoe herken je een eerste druk? En de tweede en de derde?

De eerste zes drukken van Het Achterhuis onderscheiden zich door de kleur van de opdruk van de auteursvermelding op het stofomslag. Bij de 1e druk is dat geel, bij de 2e druk blauw, bij de 3e druk oranje, bij de 4e druk rood, bij de 5e druk muntgroen en de 6e druk groen-blauw. Een ander onderscheidend kenmerk is de kleur van het buikbandje, dat vaak ontbreekt. Bij de 1e druk is de kleur van het buikbandje geel, bij de 2e druk blauw; en bij de 3e druk oranje. Volgende drukken hadden geen buikbandje.

De 1e tot en met 4e druk werden gedrukt op grauw papier en gebonden in een eenvoudige kartonnen kaft met naam van auteur, titel en uitgever op een rechthoekig oranje gekleurd vlak. De 5e en 6e druk hebben een blauwe linnen band met daarop de titel Het Achterhuis in vergulde letters.

De 1e druk onderscheidt zich verder door de vermelding Proloog-reeks op de Franse titelpagina, d.w.z. de pagina in de beginsectie van het boek met daarop uitsluitend de titel. Parallel aan het tijdschrift Proloog had uitgeverij Contact de Proloog-reeks opgezet, een reeks waarin werk van jonge auteurs een plaats kon krijgen. Tussen 1945 en 1947 verschenen er zeven delen in de Proloog-reeks, waaronder de eerste uitgave van Het Achterhuis. De vermelding Proloog-reeks ontbreekt in de 2e en volgende drukken.

6. Hoe zeldzaam is een eerste druk?

Regelmatig duiken exemplaren op, veel verzamelaars willen een exemplaar aan hun collectie toevoegen. De staat van die exemplaren is zeer wisselend. Na de oorlog liet de kwaliteit  van het papier veel te wensen over. De rug is vaak beschadigd, het stofomslag ontbreekt in de meeste gevallen, evenals het buikbandje. Een exemplaar met stofomslag en buikbandje in goede staat is zeer schaars.

7. Wat brengt een eerste druk op?

De opbrengsten op veilingen lopen sterk uiteen, van 3.100 euro voor een redelijk exemplaar zonder stofomslag (Kunstveiling.nl, maart 2025), tot 16.500 euro voor een exemplaar met stofomslag, in zeer goed staat, zonder het buikbankje (veilinghuis Vendu, Rotterdam, mei 2025). Zelfs beschadigde exemplaren gaan voor een paar honderd euro van de hand. De prijzen voor een tweede en derde druk liggen beduidend lager, al blijven de prijzen nog steeds stijgen. Maar ook voor 2e en 3e druk geldt: schaars met stofomslag en nog schaarser met buikbandje. Waardevermeerdering kan ook voorkomen indien het gaat om overgeleverde exemplaren met daarin opdrachten en handtekeningen van Otto Frank en/of andere direct betrokkenen bij de onderduik in het Achterhuis en/of bijgevoegde correspondentie van bijvoorbeeld Otto Frank. Zo bracht een exemplaar dat eigendom is geweest van een vriendin van Margot Frank met daarbij een briefje van Otto Frank, bij een veiling 7.200 euro op.

Zie verder: